Fotoreportaż - opowiadanie obrazami
Gdybym to wszystko mógł opowiedzieć słowami,
na pewno nie nosiłbym ciężkiego aparatu
fotograficznego
Levis Hine, początek XX wieku
1. Reportaż - jego cechy, typy, rodzaje
Reportaż wykształcił się w 2. połowie XIX w., co wiązało się z dynamicznym rozwojem prasy w tym czasie. Obejmuje utwory, które stanowią relację z określonych wydarzeń, a których naocznym świadkiem był sam autor. Złośliwie nazywany jest bękartem literatury pięknej i brukowej popołudniówki. Jego cechy to: dokumentaryzm, autentyzm, wiarygodność.
Typy: reportaż informacyjny, relacjonujący, przedstawiająco - sceniczny. Rodzaje: społeczno-obyczajowy, podróżniczy, wojenny, sądowy, sportowy.
Podział reportaży ze względu na medium przekazu:
a) reportaż pisany - publikowany w prasie, czasopismach, specjalistycznych magazynach, a także w formie książek autorskich;
b) reportaż radiowy - jest nagrywany na wybranym nośniku dźwięku i emitowany przez rozgłośnie radiową;
c)reportaż filmowy - dokumentalna opowieść filmowa, będąca relacją z danego wydarzenia. Reporter jest obecny na miejscu wydarzeń, dokonuje ich selekcji i rejestracji na taśmę filmową, a następnie nadaje im pewną dramaturgię.
d) reportaż telewizyjny – gatunek telewizyjny, odnoszący się do rzeczywistych wydarzeń, wykorzystujący wywiady, dokumenty pisane, własne obserwacje reportera, które następnie uporządkowane w pewną całość znaczącą (spójną narrację) pełniąc najczęściej rolę interwencyjną; celem reportażysty jest dokonanie zmiany w zastanej rzeczywistości.
e) fotoreportaż – układ co najmniej trzech fotografii dotyczących określonego wydarzenia, problemu, zjawiska lub osób. Tworzą one pewną mniej lub bardziej złożoną narrację na wybrany temat. Czasem opatrzone są komentarzem pisanym przez autora zdjęć lub osoby zajmujące się ich upublicznieniem.
2. Fotoreportaż
Połączenie wyrazów: foto i reportaż wskazuje na narracyjny charakter oddziaływania obrazem na wzór reportażu (obraz fotograficzny przejmuje tu więc rolę i zadania tekstu pisanego). Fotoreportaż to zestaw min. 3 fotografii, ukazujących niearanżowane zdarzenia i bohaterów w ich naturalnym środowisku. Fotografie muszą być powiązane tematycznie, służą często prezentacji punktu widzenia autora (mają u odbiorcy wywołać odpowiednią ocenę wydarzenia). W dobrze zaprojektowanym fotoreportażu zdjęcia korespondują ze sobą, tworząc historię opowiedzianą za pomocą obrazów. W celu uzyskania spójności wizualnej zestawu zdjęć fotograf musi zadbać o wspólny mianownik (element możliwy do rozpoznania na każdym zdjęciu), może nim być: osoba, przedmiot, nastrój, temat, perspektywa, technika fotograficzna.
Ważną rolę odgrywa tytuł lub komentarz słowny pod zdjęciem. Może on pełnić następujące funkcje:
- komentarz uzupełnia informacje potrzebne odbiorcy do pełnej interpretacji zdjęć, pełniąc rolę ramy poznawczej, w jakiej jest ono umieszczane podczas analizy fotografii (funkcja komplementarna);
- komentarz powtarza w formie słownej to, co jest widoczne na zdjęciu (redundancja informacji);
- komentarz dostarcza odbiorcy informacji na temat dodatkowych kontekstów związanych z powstaniem zdjęcia, np. informacji na temat jego autora, czy techniki wykonania fotografii (funkcja metadyskursywna).
3. Historia fotoreportażu
Fotoreportaż jako gatunek fotografii prasowej zdobył popularność z chwilą pojawienia się pism wysokonakładowych, w których obrazkowy sposób przekazywania informacji o świecie stał się nowoczesnym medium w kulturze I połowy XX wieku. Jednym z pierwszych czasopism doceniających wartość i siłę oddziaływania fotoreportażu był amerykański „Life”, który zaczął się ukazywać w 1936 roku. Jego wydawca, Wilson Hicks, mówiąc o korzystaniu z fotografii w wydawnictwach prasowych, wyraził pogląd, że dzięki odpowiedniej selekcji, ułożeniu i podpisywaniu zdjęć mogą one być obiektem takiej samej manipulacji jak słowa. W końcu lat trzydziestych pojawił się „masowy” fotoreportaż zamieszczany w gazetach - zapoczątkował go cykl zdjęć Margaret Bourke - White (który ukazał się właśnie w magazynie "Life" w 1936 roku). Jej zadaniem było sfotografowanie budowy tamy na rzece Columbia.
Właściwie do czasu powstania wielkonakładowych pism, takich jak wcześniej już wymieniony „Life”, które stworzyły zapotrzebowanie na fotografię narracyjno-reportażową, fotografia w prasie miała charakter fotografii dokumentacyjnej, sprawozdawczo-informacyjnej.
Jednym z pierwszych twórców fotoreportażu był Gaspard - Felix Tournachon znany lepiej jako Nadar. W roku 1886 Nadar wraz ze swym synem udał się do domu słynnego chemika, wynalazcy margaryny - Eugene'a Chevreuila i wykonał cykl 21 zdjęć podczas wywiadu z okazji setnych urodzin francuskiego naukowca (https://www.moma.org).
Jednak początek fotografii w światowej prasie przyniosły dwa ważne polityczne wydarzenia z połowy XIX wieku: wojna krymska (1853–1856) oraz wojna secesyjna (1861–1865) w Stanach Zjednoczonych. Fotografem dostarczającym zdjęć z wojny krymskiej był Roger Fenton, natomiast Mathew Brady oraz Timothy O’Sullivan fotografowali wojnę secesyjną.
4.Mistrzowie fotoreportażu
W XX wieku mistrzami tego gatunku byli: francuski fotograf i dokumentalista – Henri Cartier-Bresson (1908–2004), twórca nowoczesnego fotoreportażu powstającego w oparciu o teorię tzw. decydującego momentu (twierdził on, że fotograficzny reportaż nie jest tylko działaniem oka, lecz musi tutaj współdziałać również serce i rozum), współtwórca słynnej agencji fotograficznej Magnum Photos (zob. https://pro.magnumphotos.com/). Założyli ją w Paryżu w 1947r. - oprócz H. Cartier-Bressona - Robert Capa, George Rodger, David Seymour oraz Bill Vandiveti. Od początku istnienia agencji jej twórcy starali się dostarczać zdjęcia dokumentujące istotne wydarzenia z całego świata. Z uwagi na tematykę zdjęć, reporterzy często podróżowali do ogarniętych wojną i konfliktami miejsc, ryzykując przy tym własne życie. Śmierć podczas tych wypraw ponieśli współtwórcy agencji: R. Capa zginął wskutek wybuchu miny w Wietnamie 25 maja 1954 r., natomiast D. Seymour został zastrzelony 10 listopada tego samego roku w Egipcie.
W USA fotografię reportażową od lat 30. XX w. uprawiali m. in.: Margaret Bourke White, Dorotha Lang, Walker Ewans, Diane Arbus, Elwitt Erwitt.
Jednym z najbardziej znanych XX-wiecznych fotografów wojennych był wspomniany już Węgier Robert Capa. W czasie drugiej wojny światowej, pracując dla magazynu Life, kierował się zasadą, że najważniejsze w pracy fotoreportera to być jak najbliżej miejsca akcji. R. Capa brał udział w największych operacjach wojennych. Jedne z najważniejszych zdjęć wykonał podczas D-Day, lądowania w Normandii – największej w historii operacji desantowej (zob. https://pro.magnumphotos.com).
W Polsce do nurtu fotografii reportażowej nawiązują współcześnie: Tomasz Tomaszewski, Chris Niedenthal (autor słynnego zdjęcia Czas Apokalipsy), Stanisław Markowski (fotograf ruchu społeczno-zawodowego Solidarność) oraz Krzysztof Miller (zmarł w 2016r.).
Jednym z najciekawszych współczesnych fotografików jest Sebastião Salgado, Brazylijczyk pracujący jedynie w technikach fotografii czarno-białej, koncentrujący się na ludzkiej nędzy (udowodnił, że Ziemia jest słona od łez). Jego pierwsze realizacje dotyczą biedy i głodu w krajach trzeciego świata (cykle: Migracje, Uchodźcy czy Uncertain Grace). Dorobek Brazylijczyka przybliża film dokumentalny "Sól ziemi" w reżyserii jego syna Juliano Ribeiro Salgado oraz Wima Wendersa. Prace artysty można zabaczyć np. na stronie: http://thephotographersgallery.org.uk/sebastiaosalgado.
5. World Press Photo
To najważniejszy konkurs branżowy fotografów z całego świata pracujących dla prasy. Przebiega w kilkunastu kategoriach obejmujących fotografie pojedyncze i fotoreportaże. Nagradzane prace można obejrzeć na https://www.worldpressphoto.org/
Jarosław Olczak
BIBLIOGRAFIA
Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków 2012
Historia fotografii, red. J. Hacking, Warszawa 2014
R. Burzyński, Fotografia fotoreportażowa, Warszawa 1960
J. Kosidowski, Zawód: fotoreporterzy, Warszawa 1984.
N. Rosenblum, Historia fotografii światowej, Bielsko-Biała 2005