Spory o przyczyny upadku I Rzeczypospolitej
Karta pracy (Historia i społeczeństwo, Ojczysty Panteon i ojczyste spory, WSiP)
Tematy
Nr 18 Ostatni król Rzeczypospolitej i finis Poloniae (str. 113-120)
Nr 19 „Ojczyzno moja na końcuś upadła!” Spory o przyczyny upadku I Rzeczypospolitej (str. 121-127)
- Na podstawie fragmentu wiersza „Do króla” autorstwa Ignacego Krasickiego, odpowiedz na poniższe pytania
Jesteś królem – a byłeś przedtem mości panem;
To grzech nieodpuszczony. Każdy, który stanem
Przedtem się z Tobą równał, a teraz czcić musi,
Nim powie „najjaśniejszy”, pierwej się zakrztusi;
I choć się przyzwyczaił, przecież go to łechce: …
Czyń, co możesz i dziełami sąsiadów zadziwiaj,
Szczep nauki, wznoś handel i kraj uszczęśliwiaj –
Choć wiedzą, chociaż czują, żeś jest tronu godny,
Nie masz chrztu, co by zmazał twój grzech pierworodny.
(M. Adamczyk, B. Chrząstowska, J. T. Pokrzywniak, Starożytność-oświecenie, Warszawa 1987 r.)
a) Wyjaśnij, w jaki sposób Ignacy Krasicki tłumaczył niechęć szlachty do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
b) Do jakich działań zachęcał króla autor satyry?
c) Wyjaśnij, co oznacza sformułowanie „Nie masz chrztu…” Czego ono dotyczy w kontekście panowania Stanisława Augusta na tronie polskim?
- Przedstaw trzy ugrupowania polityczne Sejmu Wielkiego w następującym układzie: nazwa ugrupowania, przywódcy, hasła programowe.
- Połącz postacie z właściwymi opisami.
Hugo Kołłątaj marszałek Sejmu Wielkiego
Jan Dekert arcybiskup Rzeczpospolitej
Stanisław Małachowski jeden z autorów Konstytucji 3 maja
Michał Poniatowski prezydent Warszawy
- Przeczytaj tekst źródłowy, następnie odpowiedz na podane pytania.
Konstytucja 3 maja
Sejm, czyli władza prawodawcza
Wszystko i wszędzie większością głosów udecydowane być powinno; przeto liberum veto, konfederację [...] na zawsze znosimy.
VII. Król. Władza wykonawcza
Władzę najwyższego wykonywania praw królowi w radzie jego oddajemy. [...].
Doznanie klęski bezkrólewiów [...] rząd
wywracających, powinność [...] zamknięcia na zawsze drogi wpływom mocarstw zagranicznych [...] wskazały roztropności naszej oddanie tronu polskiego prawem następstwa.
VIII. Władza sądownicza
Władza sądownicza nie może być wykonywaną ani przez władzę prawodawczą, ani przez króla, lecz przez magistratury na ten koniec ustanowione i wybierane.
(Oprac. na podst.: Konstytucja Narodowa z dnia 3 maja 1791, oprac. E. Rozenkranz, Gdańsk 1991 r.)
a) Na czym polegał trójpodział władzy?
b) Które prawo, nadużywane często przez szlachtę, znosiła Konstytucja 3 maja?
c) Z jakiego powodu władza wykonawcza miała być dziedziczna?
- Przeczytaj fragmenty poniższych tekstów źródłowych i zaklasyfikuj ich autorów do szkoły krakowskiej lub warszawskiej. Uzasadnij swoją odpowiedź, powołując się na ich poglądy.
Źródło A Michał Bobrzyński
… Wówczas naród i wszystkie jego stronnictwa powiedziały sobie: na co nam walczyć o przeprowadzenie reform rządu, skoro usiłowania nasze na bezowocne narażają nas trudy, wszakże ze złotą wolnością używać będziemy złotego na wewnątrz spokoju! Teraz cały naród powtórzył toż samo rozumowanie i do polityki zewnętrznej zastosował: na co nam starać się o utrzymanie wielkiej siły zbrojnej i dawnej politycznej na zewnątrz przewagi, skoro to nas tak drogo kosztuje; abdykujemy lepiej ze wszelkiego głosu w Europie, dajmy naszym sąsiadom gwarancję, że zawsze pozostaniemy bezsilni i słabi, a kiedy nie będziemy nikomu groźni, wszyscy nas zostawią w spokoju!
(M. Bobrzyński, Dzieje Polski w zarysie, Warszawa, 1974 r.)
Źródło B Władysław Konopczyński
… Polacy, celowo zatruwani jak żaden inny naród europejski, dźwignęli się własnym rozumem i szli do ocalenia może nie dość szybko, krokiem nie dość pewnym i wyliczonym, ale niezachwianym. Jeszcze jedno pokolenie, a nikt by nie poznał wnuków epoki saskiej. Jeżeli też przy zamknięciu tej trumny wskazane są jakieś rozważania ogólne, to obejmują one – obok okoliczności losowych – także rachunek sumienia, ale sumienia europejskiego, nie polskiego.
(W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa 1996 r.)
Michał Bobrzyński:
Szkoła: …………………………………………………………………………………………………………
Argumenty:……………………………………………………………………………………………
Władysław Konopczyński:
Szkoła…………………………………………………………………………………………………
Argumenty:……………………………………………………………………………………………